Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) là một trong những rối loạn phát triển thần kinh phổ biến nhất ở trẻ em, ảnh hưởng đến hàng triệu trẻ trên toàn thế giới và có thể kéo dài đến tuổi trưởng thành. Việc nhận biết sớm và điều trị kịp thời ADHD sẽ giúp người bệnh có chất lượng cuộc sống tốt hơn, đồng thời giảm thiểu những tác động tiêu cực đến học tập, công việc và các mối quan hệ xã hội.

Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) là gì?

ADHD là một rối loạn phát triển thần kinh đặc trưng bởi sự thiếu chú ý, hiếu động thái quá và hành vi bốc đồng không phù hợp với lứa tuổi. Rối loạn này thường được phát hiện ở trẻ từ độ tuổi mẫu giáo hoặc tiểu học và có thể tồn tại đến tuổi trưởng thành nếu không được điều trị hiệu quả.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ADHD là một tình trạng y học thực sự, không phải là hậu quả của việc nuông chiều hay thiếu kỷ luật trong giáo dục trẻ em như một số quan niệm sai lầm phổ biến.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ

Dù chưa xác định được chính xác nguyên nhân gây ra ADHD, các nghiên cứu y học hiện đại cho thấy có một số yếu tố nguy cơ có thể góp phần dẫn đến sự phát triển của rối loạn này.

Yếu tố di truyền đóng vai trò lớn. Trẻ em có cha mẹ hoặc anh chị mắc ADHD sẽ có nguy cơ cao hơn mắc phải rối loạn này. Ngoài ra, các yếu tố môi trường như tiếp xúc với chì hoặc các chất độc thần kinh trong thời thơ ấu, sinh non, hoặc các biến chứng trong quá trình mang thai (ví dụ: mẹ sử dụng rượu, thuốc lá, hoặc ma túy) cũng có thể làm tăng nguy cơ ADHD.

Các biểu hiện đặc trưng

Triệu chứng ADHD thường được chia thành ba nhóm chính:

• Thiếu chú ý: Trẻ dễ bị phân tâm, không hoàn thành bài tập hoặc nhiệm vụ được giao, thường xuyên quên đồ dùng học tập hoặc công việc hàng ngày. Những biểu hiện này khiến trẻ gặp khó khăn trong học tập và sinh hoạt.
• Hiếu động – bốc đồng: Trẻ thường xuyên chạy nhảy, leo trèo không ngừng, nói nhiều, chen ngang khi người khác đang nói, không thể chờ đến lượt. Hành vi bốc đồng có thể khiến trẻ rơi vào những tình huống nguy hiểm.
• Kết hợp cả hai dạng trên: Đây là thể phổ biến nhất, với các triệu chứng cả về giảm chú ý và tăng động/bốc đồng.

Ở người lớn, ADHD có thể biểu hiện một cách khác biệt như: dễ nổi nóng, mất kiểm soát cảm xúc, thiếu kiên nhẫn, tổ chức công việc kém, và khó duy trì các mối quan hệ.

Chẩn đoán ADHD

Chẩn đoán ADHD đòi hỏi một quá trình đánh giá toàn diện. Bác sĩ sẽ dựa vào các tiêu chí chẩn đoán trong sổ tay DSM-5 (Tài liệu chẩn đoán và thống kê các rối loạn tâm thần của Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ), đồng thời thu thập thông tin từ cha mẹ, giáo viên và người chăm sóc trẻ.

Các công cụ hỗ trợ như thang đo đánh giá hành vi, bảng hỏi hoặc test tâm lý được sử dụng để xác định mức độ ảnh hưởng của các triệu chứng đến chức năng học tập và xã hội của người bệnh. Việc chẩn đoán đúng rất quan trọng vì ADHD có thể bị nhầm lẫn với các rối loạn khác như rối loạn lo âu, trầm cảm, hoặc rối loạn phổ tự kỷ.

Phương pháp điều trị

Không có phương pháp chữa khỏi hoàn toàn ADHD, nhưng các can thiệp đúng đắn có thể giúp người bệnh kiểm soát tốt triệu chứng và phát triển bình thường.

1. Điều trị bằng thuốc

Thuốc điều trị ADHD chủ yếu là nhóm thuốc kích thích thần kinh trung ương, như methylphenidate hoặc amphetamine. Những loại thuốc này giúp tăng cường hoạt động của các chất dẫn truyền thần kinh dopamine và norepinephrine trong não, từ đó cải thiện sự tập trung và giảm hành vi hiếu động. Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc cần được giám sát chặt chẽ bởi bác sĩ chuyên khoa để đảm bảo an toàn và hiệu quả.

2. Liệu pháp hành vi – tâm lý

Liệu pháp hành vi đóng vai trò thiết yếu trong điều trị ADHD, đặc biệt với trẻ nhỏ. Phương pháp này giúp trẻ học cách quản lý cảm xúc, xây dựng các kỹ năng tổ chức, lập kế hoạch và cải thiện khả năng giao tiếp xã hội. Cha mẹ và giáo viên cũng nên được hướng dẫn để áp dụng các chiến lược quản lý hành vi phù hợp trong môi trường sống và học tập của trẻ.

3. Can thiệp giáo dục

Trẻ mắc ADHD cần môi trường học tập linh hoạt, có sự hỗ trợ cá nhân hóa. Giáo viên có thể điều chỉnh chương trình học, phân bổ thời gian hợp lý và tạo không gian yên tĩnh để giúp trẻ dễ dàng tập trung.

4. Lối sống và hỗ trợ toàn diện

Ngoài điều trị y khoa, thay đổi lối sống cũng góp phần quan trọng trong việc kiểm soát triệu chứng ADHD. Một chế độ ăn uống cân bằng, vận động thể chất thường xuyên, ngủ đủ giấc và tránh các chất kích thích như caffeine là cần thiết. Một số nghiên cứu gần đây còn cho thấy các hoạt động như thiền định, yoga, hoặc âm nhạc trị liệu có thể giúp cải thiện sự chú ý và giảm lo âu ở trẻ.

Phòng ngừa và nhận biết sớm

Mặc dù không có cách phòng ngừa tuyệt đối ADHD, một số biện pháp có thể giảm nguy cơ như: đảm bảo thai kỳ khỏe mạnh (tránh rượu, thuốc lá, ma túy), cung cấp môi trường sống an toàn và lành mạnh, và theo dõi sự phát triển tâm lý – hành vi của trẻ từ sớm.

Nhận biết và can thiệp sớm ADHD là chìa khóa giúp trẻ có cơ hội phát triển tối đa tiềm năng của mình. Với sự đồng hành tích cực của gia đình, nhà trường và các chuyên gia y tế, trẻ mắc ADHD vẫn có thể hòa nhập tốt và có cuộc sống thành công như những người bình thường khác.

Nếu bạn nghi ngờ con em mình có dấu hiệu của rối loạn tăng động giảm chú ý, hãy tìm đến các cơ sở y tế chuyên khoa tâm thần hoặc nhi khoa phát triển – hành vi để được tư vấn, đánh giá và hỗ trợ kịp thời.

Theo Sức khỏe và đời sống