Phân biệt hình dáng hạt Mã tiền để tránh nhầm lẫn

Hạt Mã tiền có hình hạt dẹt, hình nút, đường kính 1-3 cm và dày 3-6 mm, có mép hơi nhô lên, thường lõm ở một mặt và hơi nhô ra ở mặt kia. Bề mặt có màu nâu xám hoặc xám xanh, phủ dày đặc lông tơ màu xám bạc có ánh mượt, tỏa ra từ trung tâm. Mép hạt có gờ nổi và một màng nhỏ, nổi lên. Một rốn hơi nhô ra, giống như chấm nằm ở giữa mặt dưới, với một đường gồ lên mờ nhạt giữa màng và màng. Chúng cứng và khó vỡ. Sau khi ngâm, cắt dọc theo mép sẽ thấy nội nhũ màu vàng nhạt, sừng và dày với một khoảng trống ở giữa và phôi hình trái tim gần màng. Có hai lá mầm mỏng, dài 5-6 mm, với năm gân hình chân vịt. Rễ mầm dài khoảng 4 mm.

Tác dụng của hạt mã tiền

Trong y học cổ truyền hạt mã tiền, vị đắng, tính ấm và cực độc, đi vào kinh can tỳ. Muốn sử dụng hạt Mã tiền phải được sơ chế và chế biến theo quy trình nghiêm ngặt. Hạt mã tiền khi chưa qua sơ chế, thì mang tính rất độc, nó chủ yếu tấn công vào các chi, gây ra tình trạng đau lưng.

Hạt mã tiền đã qua chế biến kỹ thì nó có tác dụng khai thông kinh lạc, giảm đau, tiêu ứ và giảm sưng. Nó có thể điều trị bệnh thấp khớp dai dẳng, tê liệt, đau họng, chấn thương do té ngã, sưng đau do nhọt, di chứng sau bại liệt và viêm khớp dạng thấp. Tuy nhiên, nếu đã được sơ chế nghiêm ngặt thì nó lại mã tiền lại có tác dụng điều trị và hỗ trợ cho các chi, giảm co thắt, giảm đau và giảm tê liệt.

Độc tính có trong hạt mã tiền

Theo nghiên cứu của y học hiện đại, qua nhiều trường hợp biểu hiện lâm sàng cho thấy trong hạt mã tiền chứa hàng chục thành phần hóa học, bao gồm alkaloid, glycoside, axit và cồn. Alkaloid chiếm khoảng 1,5-5% tổng hàm lượng alkaloid, bao gồm strychnine, brucine, strychnine, pseudostrychnine, pseudostrychnine, isobrucine và isobrucine. Strychnine và strychnine chiếm khoảng 80% tổng số alkaloid, trong đó strychnine là alkaloid chính, chiếm 40-50%, tiếp theo là strychnine, chiếm khoảng 30-40%.

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng strychnine và brucine là các thành phần độc hại của nux vomica. Liều điều trị của strychnine rất gần với liều độc; một liều duy nhất 5–10 mg ở người lớn có thể gây ngộ độc, trong khi liều 30–100 mg có thể gây tử vong.

Liều dùng của hạt mã tiền là không quá 0,3-0,6 g, Nếu dùng liều từ 1-3g sẽ gây ngộ độc. Nếu dùng trên 7g hạt mã tiền chưa qua sơ chế thì có thể gây tử vong. Thời gian biểu hiện của ngộ độc từ 30-180 phút.

Triệu chứng ngộ độc hạt mã tiền

Lên cơn co giật điển hình do ngộ độc thần kinh cực mạnh, gây ra thường xảy ra từ 10 đến 30 phút sau khi uống. Các triệu chứng ban đầu bao gồm đau đầu, chóng mặt, cáu kỉnh, thở nhanh, cứng cơ nhai và cơ cổ, chuột rút, khó nuốt và co đồng tử, sau đó là co cơ cho đến khi xảy ra co giật trương lực. Trong cơn co giật, bệnh nhân biểu hiện co cứng, nghiến răng, nắm chặt tay và duỗi thẳng chân tay, với nụ cười gượng gạo. Bệnh nhân thường tỉnh táo, mỗi cơn co giật kéo dài từ một đến hai phút trước khi các cơ bắt đầu giãn ra. Tuy nhiên, bất kỳ kích thích nào cũng có thể gây ra cơn co giật khác. Co giật nghiêm trọng, tái phát từ năm đến sáu lần trở lên, thường dẫn đến tử vong do liệt hô hấp, ngạt thở hoặc suy tim do liệt hành não và ức chế tim và hô hấp.

Xử lý ngộ độc: Đưa đến bệnh viện nơi gần nhất ngay lập tức và đặt bệnh nhân vào môi trường tối, yên tĩnh, tránh ánh sáng, âm thanh và các kích thích bên ngoài khác.

Cách chế biến hạt mã tiền để làm thuốc điều trị bệnh

Chọn hạt mã tiền sống loại bỏ tạp chất, rây bỏ tro. Nhặt bỏ lông và giã nát trước khi dùng

2. Cách chế biến mã tiền: Cho cát sạch vào nồi, đun trên lửa lớn. Cho mã tiền sạch vào xào cho đến khi chuyển sang màu nâu sẫm, phồng lên, bên trong có màu nâu đỏ, có bọt khí nhỏ. Vớt ra, loại bỏ lông, để nguội. Dùng để nghiền hoặc xay nhuyễn.

3. Xào hạt mã tiền: Cho hạt mã tiền sạch vào nồi, đun trên lửa lớn cho đến khi hạt nở ra, sau đó cạo sạch lông và nghiền thành bột.

4. Mã tiền ngâm dầu: Lấy hạt mã tiền sạch, luộc chín, vớt ra, ngâm lại với nước, vớt ra, cạo sạch lông, phơi khô, thái lát mỏng, phơi khô. Đun nóng một ít dầu mè trong nồi, cho mã tiền thảo vào, xào cho đến khi vàng nhạt, vớt ra, để nguội.

5. Mã tiền và cam thảo: Lấy mã tiền và cam thảo rửa sạch, cho nước vào ngâm 20-30 ngày (mỗi ngày thay nước một lần cho đến khi mã tiền chuyển sang màu trắng thì thay mã tiền mới vào ngâm tiếp), rửa sạch, bỏ lông, thái lát; hoặc sau khi rửa sạch, cho đất sét vào xào đến khi bên trong chuyển sang màu nâu, cạo sạch lông, rây lọc, đập dập.

Tất nhiên, độc tính của mã tiền vẫn tồn tại ngay cả sau nhiều bước chế biến khác nhau. Do đó, các thành phần dùng để chế biến mã tiền phải được sử dụng riêng cho mục đích này và không được dùng để chế biến các dược liệu khác. Trong quá trình chế biến, bất kỳ phần nào của mã tiền phải được đốt ngay lập tức và không được vứt bỏ tùy tiện. Cần đặc biệt thận trọng khi sử dụng mã tiền cho mục đích điều trị bệnh.

Nhìn chung tuyệt đối không tự ý sử dụng các sản phẩm có hoạt chất mã tiền, nếu cần thiết phải sử dụng thì phải liên hệ các bác sĩ có chuyên môn để được tư vấn một cách chính xác, tránh tự ý mua về tự điều trị gây ra ngộ độc không mong muốn.

Lương Y Trần Đăng Tài

Theo Báo Sức khỏe và đời sống

https://suckhoedoisong.vn/hat-ma-tien-co-tac-dung-gi-169251231080110289.htm